Verrassend genoeg blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat bijen in stedelijke gebieden juist betere leefomstandigheden vinden dan op het platteland. Dit besef heeft de afgelopen tien jaar geleid tot opmerkelijke ontdekkingen en innovatieve casestudies. Op dit onderdeel willen we inzicht geven in wat er nodig is om effectieve pilotprojecten in de hele stad uit te voeren, die begeleid en gemonitord worden door deskundigen. Hier speelt het essentiële aspect van een solide gemeenschapsband een belangrijke rol bij het ontwikkelen van een gezond en duurzaam leefklimaat in de stad.

Uitsterven van wilde bijen: Een wereldwijd probleem

Een grote diversiteit aan bestuivers, en wilde bijen in het bijzonder, zijn van cruciaal belang voor de biodiversiteit. Hun aantal neemt echter zorgwekkend af in heel Europa en wereldwijd. Wij hebben onder leiding van het Urban Ecology Lab van de Universiteit Delft actie ondernomen en de weg gebaand om stedelijke gebieden om te vormen tot beschermde gebieden. Uit onderzoek is gebleken dat bijen verbazingwekkend goed in steden floreren, wat heeft geleid tot innovatieve casestudies.

Verbazingwekkende afname van insectenpopulaties

Met het Hallmann-rapport werd een schokkende afname van vliegende insectenpopulaties van meer dan 75% aangetoond in een onderzoek dat bijna drie decennia besloeg en dat zowel bedreigde soorten als de hele vliegende insectengemeenschap trof. Wat verbijsterend is, is dat dit onderzoek plaatsvond in 65 beschermde natuurgebieden, niet in landbouwgebieden of in de buurt van snelwegen.

Invloed van het agro-industriële systeem op de biodiversiteit

De biodiversiteitscrisis is de afgelopen zes decennia toegenomen door de dominante monocultuur, de verwoesting van habitats en de konstante toename van pesticiden in het watersystemen via vervuiling van de bodem door pesticiden. De impact van het agro-industrieel netwerk op het platteland is zo enorm dat het veranderen van deze schadelijke tendens een zware en bijna onmogelijke uitdaging is. Zelfs als er morgen beleidshervormingen zouden worden doorgevoerd, zou het minstens twee decennia duren voordat het grond- en oppervlaktewater weer veilig is voor insecten.

De race tegen de klok om bestuivers te redden

Ondanks uitgebreide voorlichtingscampagnes, nationale en internationale petities en succesvolle referenda om de biodiversiteit te beschermen en bijen te redden door pesticiden te beperken, hebben deze inspanningen de afgelopen tien jaar weinig tot geen vooruitgang geboekt. Deze harde realiteit onderstreept de dringende noodzaak om de bestuivingscrisis consequent op een andere manier aan te pakken.

Wilde bijen: De onbezongen helden van de biodiversiteit

Terwijl er veel gepraat wordt over het uitsterven van soorten en het verlies aan biodiversiteit, is het belangrijk om te beseffen dat wilde bijen een centrale rol spelen in het behoud van de biodiversiteit. In tegenstelling tot de relatief beperkte variëteit en het beperkte bestuivingspotentieel van honingbijen, zijn er wereldwijd een verbazingwekkend aantal van ongeveer 20.000 verschillende soorten wilde bijen. Alleen al in de stad Amsterdam zijn er maar liefst 104 unieke wilde bijensoorten te vinden. In de afgelopen 120 miljoen jaar is elk van deze wilde bijensoorten geëvolueerd met een specifieke reeks planten en bloemen, waardoor er ingewikkelde symbiotische relaties zijn ontstaan.

Uitdagingen van de actuele inspanningen om wilde stadsbijen te beschermen

De afgelopen tijd realiseren overheden zich steeds meer dat niet honingbijen, maar wilde bijen een cruciale rol spelen in het behoud van de biodiversiteit. Veel Europese steden werken actief aan manieren om de situatie van bestuivers te verbeteren door middel van initiatieven zoals bijentuinen, bijvriendelijke balkons en in de natuur geïntegreerde bouwkundige maatregelen zoals groene daken. Het inspelen op de behoeften van verschillende wilde bijensoorten is echter een complexe uitdaging, en bij deze inspanningen wordt vaak gekozen voor een standaardaanpak, waardoor slechts cosmetische oplossingen worden aangedragen. Het is essentieel om te erkennen dat elke bijensoort unieke overlevingsstrategieën heeft. Bovendien hebben deze soorten vaak een beperkt geografisch leefgebied, wat onderstreept hoe belangrijk het is om nestplaatsen in de buurt aan te bieden.

Een ander pad naar de toekomst

Een andere aanpak is mogelijk. We moeten ons heroriënteren en doelen stellen met strategieën voor de korte, middellange en lange termijn. Hier vind je een eerste overzicht van de uitdagingen waar we mee te maken hebben.

• Empowerment van lokale mensen voor duurzame stadsnatuur: commerciële hoveniers en tuincentra vervangen door een aanpak die lokale mensen met de natuur verbindt. Vaak geven deze bedrijven de voorkeur aan winst op korte termijn boven duurzaamheid op lange termijn. In plaats daarvan moet er een sociaal-ecologische methoden worden ontwikkeld om stedelijke gebieden om te vormen tot tijdelijke natuurreservaten voor bestuivers.

• Verbetering van de samenwerking: Onvoldoende samenwerkingsverbanden blijven een groot obstakel. Om dit te verhelpen, werken we aan de opbouw van lokale, nationale en internationale netwerken van experts en organiseren we lokale denktanks waarin deskundigen en instellingen kunnen samenwerken.

• Multidisciplinaire oplossingen: Traditionele wetenschappelijke benaderingen zijn vaak medeverantwoordelijk voor dit soort problemen. Onze aanpak is multidisciplinair, waarbij kunst en wetenschap worden gecombineerd en innovatieve oplossingen worden bevorderd voor de fysieke creatie van stedelijke biotopen.

• Onderwijs en bewustwording: Ondanks een groeiend ecologisch bewustzijn blijft vooral onwetendheid een obstakel. Er is een grote behoefte aan publiekseducatie. Ons doel is om educatieve en onderhoudende inhoud (infotainment) te creëren om deze hiaten in de kennis op te vullen.

• Sociale banden opbouwen: Het gebrek aan sterke sociale banden tussen de mensen is een grote uitdaging. Veel mensen leven geïsoleerd. Om dit te verhelpen gebruiken we het concept van totemisme, dat het potentieel heeft om individuen en lokale gemeenschappen samen te brengen.

‘Laat iedereen voor zijn eigen deur vegen, en de hele wereld zal schoon zijn..’ J. W. v. Goethe

Wij van het TUDelft Urban Ecology and Ecocities Lab realiseren ons dat het het belangrijkst is om eerst de eigen voordeur te regelen, voordat je naar de buren kijkt. Door een Eco Campus te visualiseren, zijn we begonnen aan een echt ambitieuze onderneming om lokale paradigma’s te veranderen. Door mensen bloot te stellen aan interdisciplinaire concepten en praktijken en door kruisbestuiving tussen verschillende gebieden aan te moedigen, waaronder wetenschap, design, kunst en sociale wetenschappen om interdisciplinaire samenwerking en fysieke implementatie te bevorderen.

Resoneert deze informatie met u en bent u klaar om met ons mee te gaan op deze reis met de gezamenlijke inspanningen, door middel van workshops, symposia of deelname aan denktanks? Neem contact op!

Foto: Ernst van Deursen